DSM-V (American Psychiatric Association, 2013)
| 1. Hipomani
2. Bipolar I – Mania 3. Hafif 4. Orta 5. Şiddetli 6. Psikotik belirtileri olan şiddetli – Siklotimi 7. Bipolar II 8. Şu anki ve ya çok yakın zamanda olmuş epizot 9. Karışık
|
1. Hipomani
- En az 2 gün (Angst et al., 2006) süren aşırı coşkulu, neşeli bir duygudurumu izleyen öfke nöbetleri
- Bu duruma eşlik eden semptomlar: En az 3 ve ya 4 semptom olması gerekir:
- Kendini gereğinden önemli görmek ve aşırı benlik saygısı
- Uyuma ihtiyacının azalması (3 saat uyku ile kendini zinde his etme)
- Fazla konuşmak ve (ya) hızlı konuşmak
- Düşüncelerde hızlanma (konudan konuya atlama, davranıştan davranışa atlama gibi kendini göstere bilir)
- Konsantrasyon bozukluğu, dikkat çabuk dağılması
- Hedefe yönelik aktivitelerin artması (sosyal, iş ve ya cinsel hayatla ilgili- örneğin aşırı miktarlarda iş yapma (plan ve projeler gibi))
- Sonrasında üzüle ve ya üze bilecek ve ya pişman olacak o an için zevk veren aktivitelerde bulunmak, örneğin fazla para harcama, cinsel aktivitelerin artması, hediyeler alma, alkol kullanımında artma, hızlı araba kullanma, kumar oynama ve s.
- Semptomlar Karışık epizot kriterlilerine uymaz
- Semptomlar maddelerin fizyolojik etkisi (madde kullanımı, ve ya ilaçların yan etkisi) ve ya fiziksel rahatsızlıkla (hipertiroidizm) ilgili değildir
2. Manik Epizot
- En az 4-7 gün süren aşırı coşkulu, neşeli bir duygudurumu izleyen öfke nöbetleri
- Bu duruma eşlik eden semptomlar: En az 3 ve ya 4 semptom olması gerekir:
- Kendini gereğinden önemli görmek ve aşırı benlik saygısı
- Uyuma ihtiyacının azalması (3 saat uyku ile kendini zinde his etme)
- Fazla konuşmak ve (ya) hızlı konuşmak
- Düşüncelerde hızlanma (konudan konuya atlama, davranıştan davranışa atlama gibi kendini göstere bilir)
- Konsantrasyon bozukluğu, dikkat çabuk dağılması
- Hedefe yönelik aktivitelerin artması (sosyal, iş ve ya cinsel hayatla ilgili- örneğin aşırı miktarlarda iş yapma (plan ve projeler gibi))
- Sonrasında üzüle ve ya üze bilecek ve ya pişman olacak o an için zevk veren aktivitelerde bulunmak, örneğin fazla para harcama, cinsel aktivitelerin artması, hediyeler alma, alkol kullanımında artma, hızlı araba kullanma, kumar oynama ve s.
- Semptomlar Karışık epizot kriterlilerine uymaz
- Duygudurumu kişinin günlük sosyal aktivitelerini ve ilişkilerini sürdürmesine müsaade etmeyecek kadar ağırsa, kendisini ve ya başkalarını koruması için hastaneye yatırmak gerekiyorsa ve (ya) psikotik belirtiler geliştirmişse
- Semptomlar maddelerin fizyolojik etkisi (madde kullanımı, ve ya ilaçların yan etkisi) ve ya fiziksel rahatsızlıkla (hipertiroidizm) ilgili değildir
- Bipolar I Bozukluğu
Bipolar I tanısı için en az 1 manik epizodun olması gerekir. Bu epizot her hangi
-sağlık sorununa
-madde kullanımına
-Şizoafektif ve ya Şizofreni rahatsızlıklarına bağlı olmamalıdır.
Psikotik belirtiler Şizofreni bozukluğunda olduğu gibi manik evrelerde de ortaya çıka bildiğinden dikkatli olmak gerekir (Keck et al., 2003)
- Bipolar II Bozukluğu
Bipolar II tanısı için en az 1 hipomanik epizodun ve en az 1 majör depresif epizodun olması gerekir. BPII hastaları dolayısıyla majör depresif tanısı almış hastalar oldukları için depresif hallerinin geçip normal hale dönmeleri ile hipomanik evreye girdiklerinin arasında ufak bir çizgi vardır ki, bunu ayırt etmek için uzmanın deneyimi önemlidir (Ghaemi et al., 2001)
- Siklotimi
En az 2 yıl (çocuklarda ve ergenlerde1 yıl) hipomanik semptomlar ve ona eşlik eden majör depresif semptomların hafif şekilde sürekli bir-birine izleyerek ortaya çıkmasına siklotimi deniliyor.
- *Bipolar Spectrum
Psikiyatristlerin ismini koyamadıkları ve BPI ve BPII den farklı olan iki durum için Bipolar Spektrum – Bipolar III ve Bipolar IV tanılarını kullanıyorlar
BPIII – antidepresan ilaçlarının yan etkisi olarak ortaya çıkan bipolar rahatsızlığa deniliyor
BPIV- hipomani, mani ve depresyon arasında ruh halinin sürekli dönmesi haline deniliyor (Ghaemi S. N., 2013)
Bipolar bozukluk uzun süren ve hayatı engelleyen ruh sağlığı durumudur. Manik ve depresif epizotlar olmak üzere hayat boyu aralıklarla bir-birini takip eden evreleri vardır:
- Manik Epizot, olağanüstü kendini çok iyi hissetme, yükselme durumuna eşlik eden iritabilite (aşırı öfke ve agresiflik), fonksiyon kaybı ve ya psikotik semptomlar eşliğinde en az 7 gün süren bir atak durumudur. Manik faz bittikten sonra ardından onu izleyen depresif evre başlar.
- Hipomani, olağanüstü kendini çok iyi hissetme yükselme durumunun 4 günden fazla devam etmesi sonucu depresif evrenin başlaması durumu hipomani evresidir. Bu evre manik evreye göre daha hafif seyir etmektedir.
- Depresif epizot – bir haftalık manik evrenin ardından en az iki hafta süren depresif dönem başlayacaktır.
- Hafif depresyon – hafif düzey fonksiyonel bozukluk söz konusudur
- Orta derece depresyon – orta ve ağır semptomlar içeren depresyon söz konusudur
- Ağır depresyon –depresyonun en ağır belirtilerine psikotik semptomlar da eşlik edebilir.
Tedavi Süreci
- Psikoterapi
- BDT(Bilişssel Davranışçı Terapi)- NICE GUİDLİNE’a göre BDT ve psikoeğitim kişileri hasatlıkları ile ilgili bilgilendirmek ve eğitmek adına en önemli adımlardan biridir. Burada terapist kişiyle mânik ve depresyon döneminin nasıl tetiklendiğini çalışacak, semptomların ortaya çıkmadan önce verdiyi belirlileri öğretecek ve bu vesileyle semptomlarla daha kolay başede bilmenin yollarını öğreniyorlar. Bu yönteme bipolar rahatsızlığıyla alakalı tüm belirsizliklerin danışan için balirli hale getirilmesi yöntemi de denile bilir. Ayrıca BDT bipolar teşhisi almış kişilerin kişilerarası iletişim ve sosyal hayatlarını düzene sokmakta yardımcı olmaktadır. Düzenli egzersizlerin, yaşam şeklinizdeki değişimlerin, başarılarını artıra bilen durumları, sağlıklı beslenme ve uyku düzeni ve s. gibi konular çalışıldıkça kişilerin hayat kalitesi yükselecektir. Bu arada BDT’nin ilaç tedavisine eşlik etmesi çok önemlidir ve psikiyatri uzmanı aksini söylemediği sürede ilaç tedavisi bırakılmamalıdır.
- Aile Terapisi – Bipolar hastalarında terapi süreçlerine aile terapisinin de eklenmesi çok faydalı olabilmektedir. Bu sürece kişinin kendisinin yanı sıra ailesinin katılmasında da fayda vardır.
- Grup Terapisi – bipolar rahatsızlığı için grup terapileri de bazen etkili olabiliyor. Kişi bu terapiler sayesinde bu durumda yalnız olmadığını görecektir. Terapinin hedefi kişilerin grup halinde kolaylıkları ve zorlukları tartışması ve beraber davranışlarını değişmeye çalışmalarıdır. Terapinin pozitif sonuçları olacağı gibi, riskleri de olma ihtimalini terapist ve hasta göz önünde bulundurmalıdır
- İlaç tedavisi
- Duygu-durum dengeleyici ilaçlar uzun süre ve her gün kullanılmalı – hafif manik evre ve depresyonu dengelemek adına.
- Lityum corbanate
- Anticonvulsant ilaçlar (mania epizotları için *epilepsi tedavisinde de kullanılır)
- Valproate
- Carbamazepine
- Lamotrigine
- Antipsikotik ilaçlar
- Aripiprazole
- Olanzapine
- Quetiapine
- Risperidone
İlaç tedavisinde birincil yaklaşım lityum tedavisidir. Eğer tedavide lityum tek başına yetersiz kalırsa, kanda lityum seviyeleri ölçüldükten sonra ilacın dozajı artırılabilir, veya kanda yeteri kadar lityum olmasına rağmen lityum tedavide yetersiz kalıyorsa, fluoxetine, quetiapine ve ya olanzapine gibi kişinin fiziksel ve ruhsal durumuna göre ilaçlar ilave edilebiliyor. Bu ilaçlarla da başarı sağlanmaz ise valproate tedavisi başlatılabilir. Her bir ilacın yan etki ve riskleri hastayla tartışılmalı ve ilaçların yarar ve zarar oranına dair tüm bilgilere sahip olması gerekir gerekir. Özellikle doğurma çağındaki kadınlarda valproate kullanımının kısıtlanması gerekir.
Bipolar hastalarına yaklaşım:
- Hasta ve yakınlarıyla çalışılmalı ve onların eğitilmesi gerekir
- İlaç tedavisi dahil tüm aşamalar yazılı şekilde hastaya ve yakınlarına verilmesi gerekir
- Kişinin kendini izlemesi, günlük tutması, ama bunu kendisi yapamıyorsa yakınının onu mümkün olduğu kadarıyla izlemesi, günlük tutması ve tetikleyicilerin bulunması ve o davranış, ortam ve kişilerden korunması gerekir.
- Yaşam tarzında olumsuz davranışların değişilmesi gerekir.
Reference
National İnstitute for Health and Care Excellence’e göre hazırlanmıştır.
NICE guidelines for the management of bipolar disorder
Yorum Yapın