Öz

Panik atak anı ve tekrarlayıcı şekilde ortaya çıkan korku nöbeti olup bir takım fiziksel ve bilişsel belirtiler ile kendini gösterir: (aşağıdakilerden en az dört belirtinin görülmesi halinde DSM-V ’e göre panik atak teşhisi konulur.)
1. kalp atışlarının hızlanması
2. terleme
3. titreme
4. nefessiz kalma duygusu
5. göğüs ağrısı ya da göğüste rahatsızlık
6. mide bulantısı ya da midede sıkıntı
7. baş dönmesi
8. üşüme ve ya ateş basması
9. karıncalanma, hissizleşme, uyuşma
10. Derealizasyon (gerçek değil ya da hayalmiş duygusu)
11. Depresonalizasyon (kişinin kendinden ayrılması duygusu)
12. Ölüm korkusu
13. Delirme ya da kontrolü kaybetme korkusu

Panik atak tek başına bir ruhsal sorun değildir ve çeşitli ruh sağlığı ve fiziksel sağlık sorunlarıyla beraber ortaya çıkabilir. Panik atak panik bozukluğun habercisi olabileceği gibi, travma, fobi gibi ruhsal bozukların semptomu da olabilir.

Panik Atakların bazı özellikleri vardır:
1. Noktürnal Panik Atak – gece uykuda ortaya çıkan PA. Gece REM uykusu sırasında kalp çarpıntısı fizyolojik olarak yükselme eğiliminde olur. PA hastası panik atağa koşullandığı için uykudan koşullanmış korkuyla uyanır ve tüm belirtileri en yüksek korkuyla yaşarlar.  Bu durumu gece uyuyan fareye kırmızı ışıkla beraber elektroşok vererek denek yapmışlar (işkence yöntemi). Birkaç defa aynı şeyi tekrarladıktan sonra fareye elektroşok verilmeden fare kırmızı ışığa maruz bırakılır. Sonuç olarak fare her defasında kırmızı ışığı gördüğünde elektroşoka maruz kalacakmış gibi koşullanmış halde panik yaşamağı öğrenir. PA hastaları da aynı kısır döngüyü yaşamaktadırlar. Kişi kötü tecrübesinden yola çıkarak, içsel ve dışsal uyaranlara maruz kalma sırasında ortaya çıkan bedensel belirtileri felaket düşünceleriyle eşleşir ve sonuç olarak PA ortaya çıkar.
2. Sağlık ve ruh sağlığı konularında kaygı – hafif bir fiziksel belirtilerde ya da kullanılan ilacın yat etkisinde felaket beklentisi içine girme PA yaşayan kişilerin tipik kaygılarındandır. Bu kişilerde genelde komorbidite olarak hastalık hastalığı, anksiyete ve fobinin farklı türleri, depresyon, travma vs. gibi ruhsal sorunlar vardır.
3. Günlük hayatın gerekleriyle başa çıkamama
4. Panik atakların kontrol edilebilmek için ilaç, alkol, veya uyuşturucu kullanımı

Panik Bozukluk Nedir?
Panik atak tekrarlayıcı ve beklenmeyen, aniden kabaran ve birkaç dakikada tepe noktasına ulaşan aşırı bir korku ve rahatsızlık duygusudur (DSM-V, 2013). Kişi bu nöbetlerin ortaya çıkmasından kaygı duymağa başlamış ve sürekli beklenti içerisindeyse artık rahatsızlık Panik Bozukluk boyutuna ulaşmıştır.

 

Risk Değerlendirmesi ve gözlemlemesi

Bazı antidepresan ilaç tedavisi başlatılan hastalarda – özellikle ergen ve genç yetişkinlik dönemlerinde kişinin izlenmesi önemlidir. Eğer kişinin kendine ve ya başkalarına zarar verme ihtimali varsa acil psikiyatriste yönlendirilmeli ve müdahale edilmelidir. Hastanın kendine ve yakınlarına hastalığı ve risklerini anlatmak son derece önemlidir. Hastanın yakınları ve ya bakıcısı kişinin duygularının değişmesi, umutsuz ve olumsuz düşüncelerinin, intiharla alakalı düşüncelerinin farkında olmalılar, gerekli durumlarda ilgili kurumları aramaları gerektikleri anlatılmalıdır. Bu özellikle ilaca yeni başlatılan dönemlerde ve ya ilaç değişikliği olduğu sürelerde çok önemlidir.

Yöntem

Objektifler ve literatür değerlendirmesi aşamasında cevaplanacak sorular
literatür değerlendirmesinin amacı panik bozukluk, panik atak ve ona eşlik eden rahatsızlıklar hakkında bilgi aktarmak, dünyaca kullanılan kılavuzlarda tedavi aşamasına nasıl yaklaşıldığına kanıt getirmek ve Türkiye’de tedavi için uygulanan ve önerilen yanlış inançlara açıklık getirmek hedefleniyor.

(i) Geçerli kılavuzlarda önerilen panik atak ve bozukluk tedavi aşamaları nelerdir?
(ii) Panik atak ve bozukluk için önerilen kanıta dayalı tedavi yöntemi Türkiye’de kullanılmamasının oluşturabileceği hasarlar neler olabilir?

Metodolojik Yaklaşım

Uluslararası güncel ve önemli makalelerin, Birleşmiş Krallıkta ve dünyada kabul görmüş kurumların araştırma ve kılavuzları intensif şekilde araştırılarak, yazarın tıp ve klinik psikoloji alanında eğitimine dayanarak sistematik inceleme yapılmış. Bunun için 2016 yılına kadar yayınlanmış güncel ve önemli araştırmalar seçilerek katına dayalı kılavuz (evidence based guidline) doğrultusunda benzer kılavuz hazırlanmıştır.
Yukarıdaki sorulara cevap bulmak için 572 ilgili makale Psychoinfo (Ebsco), Medline (National Library of Medicine) ve Embase kullanarak okundu, literatür taraması yapılarak uygun olan ve olmayan makale ve kılavuzlar gözden geçirilip derlendi. Bunun için en son Amerikan Psikiyatri Derneği (2010), British Association for Psychopharmacology (2016), National İnstitute Health and Excellence (2009)’ın ilgili kılavuz ve makaleleri gözden geçirilerek kullanılmasına karar verildi. İlaveten dünyaca bilinen ve ruh sağlığı alanında kullanılan psikiyatri el kitapları da kullanıldı (Companion to Psychiatric Studies by Johnstone et al., Oxford Psychiatry by Cowen, Harrison & Burns). Bunun için kitapların yayın tarihinin eski olmamasına özen gösterildi. Yukarıdaki derlemeye ek olarak araştırmacıların bibliyografik kaynakçaları da gelecek araştırmalara ışık olması için kullanıldı. Makaleler arasında dahil etme kriteri olarak Tablo 1’e kaynaklar ilave edilirken, diğer tüm makaleler çıkarıldı. Panik atak ve Panik Bozukluk hakkında tanı kriteriler için DSM-V ve ICD-10 kullanıldı ve tanı kriterleri onlara uygun bir şekilde derlendi. Akabinde Amerikan Psikiyatri Derneği (2010), British Association for Psychopharmacology (2016), National İnstitute Health and Excellence (2009)’a göre hastalara yaklaşma ve tedavi şekli ve öneriler ilave edilerek çalışma sonlandırıldı.

Amerikan Psikiyatri Derneği (2010)
British Association for Psychopharmacology (2016)
National İnstitute Health and Excellence (2009)
Companion to Psychiatric Studies by Johnstone et al.,
Oxford Psychiatry by Cowen, Harrison & Burns
Kaynakçada ismi geçen bibliyografik makaleler
Dsm –V
ICD-10
Tablo 1

Tartışma

Panik bozukluğu hastaların hayat kalitesini olumsuz yönden etkileyen bazen kısa süreli, bazen ise uzun süren kronik bir durumdur. İlaç tedavisine başlamadan önce Bilişsel Davranışçı terapi ile Yüzleştirme ve Bilişsel Yeniden Yapılandırma tekniğinin ilk hedef olması gerekir. Tedavi %88’li iyileşme sağlayacağı gibi, %12’lik tedavi başarısızlığı tedaviden ayrılma durumu ile alakalandırılır ( Gould et al., 1995; Otto et. al., 2001).

Dünyada geçerli kılavuzlara göre ilk panik atağını yaşayan danışanlara hümanist yaklaşım öneriliyor. Kişiyi anladığınızı, ona değer verdiğinizi ona aktarmak çok önemlidir. (NİCE, 2011). Eğer panik atak panik bozukluğa dönüşmüşse, önce psikoeğitim verilmeli, yetersiz kalırsa intensif Bilişsel Davranışçı Terapi önerilmelidir. Eğer psikoterapi tedavide tek başına yetersiz kalıyorsa, SSRI sınıfından antidepresan tedavisine eşlik eden BDT öneriliyor. (NİCE, 2011)
Tedavide birincil ve ikincil tedavi olarak benzodiazepen (XANAX) önerilmemelidir. Çok kritik durumlarda doktor kontrolünde kriz atlatmak için tercihen hastane ortamında, veya acilde kullanılması önerilir (NİCE, 2011).
Rahatsızlık insanların hayat kalitesini düşürdüğü için tedavi aşamasındaki yaklaşım onları yeniden topluma kazandırmak, hayat kalitelerini yükseltmek ve mümkün olduğunca tedavinin yan etkilerinden korumak şeklinde planlanmalıdır. O yüzden tedavi aşamasında dünyaca bilinen ve kullanılan kılavuzları seçerek örnek teşkil etmesi için kullanıldı.
Burada ruh sağlığı çalışanlarına psikoterapinin önemi aktarılarak, bazı durumlar için ilaç tedavisine başlamadan önce yarar ve zarar oranını kıyaslamaları, gerekmedikçe hastaları ilaçlarla tedavi etmek yerine psikoterapiye yönlendirmeleri için hem danışanları, hem de ruh sağlığı çalışanlarını bilinçlendirmek amaçlı yazılmıştır.

Southampton Üniversitesi mezunu Uzman Klinik Psikolog; Cardiff Üniversitesi Psikiyatri –Tıp fakültesi öğrencisi; Londra, Birleşik Krallık, SharifovaG@cardiff.ac.uk

Kaynakça
American Psychiatric Association 1980, Diagnostic & Statistical Manual of Mental Disorders, 3rd edn, APA: Washington
American Psychiatric Association. (2000). Diagnostic and statistical manual of mental disorders (4th ed., text rev.). Washington, DC: Author
American Psychological Association 2016, Clincal Psychology, http://www.apa.org/ed/graduate/specialize/clinical.aspx
American Psychiatric Association 1994, Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders,4th edn, APA: Washington
Cowen P., Harrison P. & Burns T. (2012). Oxford Psychiatry. Oxford
University Press. Oxford DOI: 10.1093/med/9780199605613.001.0001

Johnstone E. C., Owens D. C., Lawrie S. M., McIntosh A. I., Sharpe M. (2010). Companion to Psychiatric Studies. Toronto, Elsevier.

National Institute for Health and Clinical Excellence (NICE), 2011. Generalized anxiety and panic dısorder in adults: management

Türk Psikologlar Derneği, 2004. Türk Psikologlar derneği etik yönetmeliği
Gould RA, Otto MW, Pollack MH (1995) A meta-analysis of treatment outcome for panic disorder. Clin Psychol Rev. 15:819 – 844.

Gould RA, Otto MW, Pollack MH, Yap L (1997) Cognitive behavioral and pharmacological treatment of generalized anxiety disorder: A preliminary meta-analysis. Behav Ther. 28:285–305

Quitkin FM, Rabkin JD, Markowitz JM, et al. (1987) Use of pattern analysis to
identify true drug response. A replication. Arch Gen Psychiatry 44: 259–264.

Otto C, et al. (2001) The “flap” endonuclease gene FEN1 is excluded as a candidate gene implicated in the CAG repeat expansion underlying Huntington disease.Clin Genet 59(2):122-7

World Health Organization (1992) The ICD-10 Classification of Mental and
Behavioural Disorders – Clinical Descriptions and Diagnostic Guidelines.
Geneva: World Health Organization.

Editör: Elif Yiğit